Co trafiło do Książnicy Podlaskiej? Nowe zakupy antykwaryczne

Fot: Bogumiła Maleszewska/Książnica Podlaska

pierwsze wydanie powieści Elizy Orzeszkowej "Bene nati. Powieść wiejska"

Dokumenty związane z Podlaskiem

Jednym z zakupionych dokumentów jest kwit na podymne i półpodymne z dóbr wieyskich królewskich... dobra Rybniki, datowany w Bielsku 22 IX 1791 roku. To dokument, stanowiący rodzaj deklaracji, że z dóbr Rybniki - królewszczyzny (od XVI w. dobra państwowe Rzeczypospolitej) znajdującej się w starostwie knyszyńskim ziemi bielskiej województwa podlaskiego, w roku 1791 pobrany zostanie podatek (tzw. podymne - podatek pobierany od każdego domu, tj. gospodarstwa) w wysokości 42,10 zł. W dokumencie znajdziemy też wyliczenie poszczególnych rat.

Kolejnym zakupionym dokumentem jest wypis z herbarza "Korona Polska" Kaspra Niesieckiego, dotyczący herbu Pomian, wystawiony dla Bartłomieja Sakowskiego, syna Jakuba, około 1800-1802 roku. Wypis z herbarza Kaspra Niesieckiego "Korona Polska" (1728-1743) miał być potwierdzeniem szlachectwa niejakiego Bartłomieja Sakowskiego, syna Jakuba, potomka dawnych bojarów z miejscowości Saki koło Kleszczel. W źródłach przedrozbiorowych Bartłomiej Sakowski został odnotowany jako szlachcic ziemi mielnickiej, posesjonat (właściciel posiadłości ziemskiej) na Rozwadowie w parafii Sarnaki. Po wcieleniu do Austrii części ziemi mielnickiej, która weszła w skład tzw. Nowej Galicji, szlachta miejscowa starała się o potwierdzenie swego szlachectwa.

Kuriozum tego dokumentu polega na tym, że nigdy nie istniał ród Sakowskich herbu Pomian. Herbarz Niesieckiego nie obejmował wielu rodzin szlacheckich i ich herbów, nie było tam także rodziny Sakowskich, dlatego herb Pomian został "wypożyczony" przez Bartłomieja Sakowskiego od rodziny Sakowiczów, która w tymże herbarzu figurowała.

Książnica Podlaska nabyła także dokument z 1892 roku, zawierający dane statystyczne guberni łomżyńskiej ("Statistika naczelnnich mjest. Lomżinskaja Gubernia") opracowane przez Warszawski Komitet Statystyczny. Oferowany zeszyt zawiera statystykę gminną. Część pierwszą stanowi tekst, w drugiej zamieszczono tabele statystyczne.

Podział administracyjny Królestwa Polskiego w Cesarstwie Rosyjskim zmieniał się kilkakrotnie. Na podstawie ustawy cara Aleksandra II z 1866 r. z guberni augustowskiej wydzielono gubernię łomżyńską, a pozostałą część przemianowano na gubernię suwalską.

"Najmłodszy" spośród nowych nabytków jest zestaw jednodniówek z okresu stalinizmu - 16 sztuk z 1954 roku, a wśród nich m.in. Gazeta gminy Krynki, pow. Sokółka (12.06.1954), Gazeta gminy Janów, pow. Sokółka (9.06.1954), Gazeta gminy Zabłudów, pow. Białystok (2.06.). Jednodniówki zawierają anonimowe teksty propagandowe piętnujące kułaków, pijaków i bumelantów (wymieniając ich z imienia i nazwiska) i wychwalające gospodarzy nowej epoki ("Franciszek Włodarczyk - wzorowy gospodarz ukończył siewy").

Pierwsze wydanie powieści Orzeszkowej

Zbiory Książnicy Podlaskiej powiększyły się także o pierwsze wydanie powieści Elizy Orzeszkowej "Bene nati. Powieść wiejska" z 1891 roku z przedmową doktora Piotra Chmielowskiego, rysunkami Piotra Stachiewicza i portretem autorki.

- Eliza Orzeszkowa ukończyła powieść "Bene nati" w roku 1891, gdy przypadała 25. rocznica jej debiutu na łamach "Tygodnika Ilustrowanego". Obchody jubileuszu przybrały patriotyczny charakter i trwały kilka lat. Jednym z elementów uroczystości było wydanie najnowszej książki jubilatki w pięknej oprawie typograficznej Piotra Stachiewicza - pisała w artykule artykule "Bene nati w interpretacji plastycznej Piotra Stachiewicza" Małgorzata Imperowicz-Jurczak.

Inspiracją do napisania utworu była prawdziwa historia miłości służącej pisarki, szlachcianki Maryli Bohatyrowiczówny, do "ucywilizowanego" chłopa (jak to określiła pisarka).

Nowe nabytki trafiły do Działu Zbiorów Specjalnych Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku. Te, pochodzące z XIX i XX wieku są dostępne na miejscu, dokument z XVIII wieku należy do zbiorów szczególnie cennych. Zasady jego udostępniania określa oddzielny regulamin.