"Królewski Knyszyn". Wielka historia małego miasteczka

Fot: Ewelina Sadowska

Na wernisażu wystawy największym zainteresowaniem zwiedzających cieszył się obraz Jana Matejki

- Dumni jesteśmy, że Podlasie ma Knyszyn, Tykocin, Zabłudów, Suraż... - mówił na otwarciu ekspozycji szef Muzeum Podlaskiego, Andrzej Lechowski. - A Knyszyn, jak widać po licznym naszym przybyciu, prawdziwie jest królewski - dodawał dyrektor.

Pół milenium starostwa knyszyńskiego

Historia starostwa knyszyńskiego sięga początków XVI w., kiedy należało do Radziwiłłów, a w 1529 r. weszło w posiadanie królewicza Zygmunta Augusta. Knyszyn, przez niego szczególnie ukochany, przeżywał wtedy swój największy rozkwit, a starostwo knyszyńskie było jednym z najbogatszych w państwie Jagiellonów. Król często tu przebywał i tu w 1572 r. zakończył żywot. Jego serce najprawdopodobniej do dziś znajduje się w kryptach knyszyńskiego kościoła.

W 1574 r. Henryk Walezy nadał starostwo Janowi Zamoyskiemu. Potem jego zarządcami byli Mikołaj Ossoliński i Wilhelm Orsetti, który udzielił "na gwałtowną Rzeczypospolitej potrzebę" pożyczki Janowi Kazimierzowi pod zastaw dóbr knyszyńskich. W 1676 r. Jan Gniński wykupił je i otrzymał prawo dziedziczenia starostwa na 8 pokoleń. 8 pokoleń, które zarządzały dobrami aż do XX w., to wielkie nazwiska Rzeczypospolitej: Czapscy, Radziwiłłowie, Krasińscy (w tym wieszcz narodowy - Zygmunt Krasiński) i Raczyńscy.

Wiek XVII i jego wojny, potem zastój w XVIII w. przyczyniły się do zniszczenia dawnej świetności królewskiego miasta. Po trzecim rozbiorze zostało włączone do Prus, a w 1807 r. weszło w granice Imperium Rosyjskiego. W czasie I wojny światowej miasto uległo dewastacji w 25%, a w latach 1939-1944 zniszczono je w 80%. W 1944 r. dobra knyszyńskie przejęło państwo na mocy dekretu o reformie rolnej.

Materialne pozostałości królewskiego miasta

Prezentowana w Muzeum Historycznym wystawa doskonale pokazuje wręcz filmowe - wielkie i tragiczne - dzieje tego wycinka Podlasia, jakim było starostwo knyszyńskie.

Dzięki setkom eksponatów ze zbiorów muzealnych i prywatnych z całej Polski oraz Wilna, widać na niej przeszłość królewskiego miasta: są fragmenty ceramiki oraz kafli piecowych z dworu w Knyszynie (XVI-XVII w.) czy starodruk z wielkiego, należącego do Zygmunta Augusta, a zarządzanego przez Łukasza Górnickiego, księgozbioru tam przechowywanego. Znajdziemy eksponaty, które mówią o kulturalnym rozwoju miasta (w 1580 r. wydano tu chociażby prezentowaną "Christina Radivila vel de illustres Principes...") i życia religijnego (np. zobaczymy cenny, XVI-wieczny kielich gotycki).

Na wystawie znajdą się ślady pauperyzacji mieszkańców (skarb monet zdeponowany w okresie potopu szwedzkiego, świadczący o niewielkiej zamożności osoby, która go ukryła), zniszczenia miasta (XVII-wieczna kula armatnia) i ciągle niezłą sytuację dóbr starościńskich (inwentarze, umowy).

Są też przedmioty wręcz o zadziwiającej historii, jak mosiężny stoliczek z wyposażenia Pałacu Krasińskich w Knyszynie. Ofiarował go Wincentemu Krasińskiemu Napoleon III, cesarz francuski, dla upamiętnienia faktu, że chrzestnym Zygmunta Krasińskiego był Napoleon I.

Ekspozycję uzupełniają portrety i popiersia zarządców starostwa oraz plansze prezentujące ich historię. Wisienką na knyszyńskim torcie w Muzeum Historycznym jest obraz Jana Matejki "Śmierć Zygmunta Augusta w Knyszynie w 1572 r." (olej na desce, 1886 r.).

Wystawa potrwa do 17 października. Do tego czasu towarzyszyć jej będą pokazy filmów i wykłady. Całość przygotowały muzealniczki, nie skąd indziej jak rodem z Knyszyna, Marta Piszczatowska i Anna Malesińska.