Średniowieczne odkrycie w jednym z najstarszych podlaskich miast

Fot: WUOZ w Białymstoku

- Mielnik jest niezwykle malowniczą miejscowością wkomponowaną w dolinę Bugu. Rejon ten charakteryzuje się zarówno bogactwem historycznym, jak i krajobrazowym. Wykonanie przedmiotowych badań ratowniczych, w szczególności głębszych warstw terenu, wniosło szereg niezwykle ciekawych informacji na temat historii tej miejscowości – podkreśla prof. Małgorzata Dajnowicz, podlaska konserwator zabytków.

Jak informuje Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, w czasie wykopalisk pozyskano monety z okresu międzywojennego, znajdujące się do głębokości około 0,5 m. Poniżej wyłoniono ceramikę, fragmenty kafli oraz monety pochodzące głównie z 1 poł. XVII w. Wg archeologów te przedmioty znalazły się w obecnym miejscu poprzez niwelację terenu, w wyniku której doszło do przemieszczenia warstw z czasów potopu szwedzkiego.

Badania głębszych warstw pozwoliły na odsłonięcie przedmiotów związanych z późnośredniowiecznym Mielnikiem. Wśród znalezisk znalazły się fragmenty potłuczonych naczyń glinianych, kafle garnkowe oraz drobne monety, tzw. denary jagiellońskie.

Na głębokości około 2,20 m, pod warstwą czarnej ziemi, wyłoniły się zarysy dużego obiektu mieszkalnego bądź handlowego wraz z dwiema głębokimi jamami. Z innych obiektów archeologicznych pozyskano kościany pionek do gry prezentujący siedzącego flecistę oraz fragment enkolpionu (relikwiarza). Obiekty te datuje się na XIII – pocz. XIV w.

Wykopaliska w narożniku północno-zachodnim ukazały pozostałości pieca do wypalania kafli garnkowych z XV wieku.

Gród mielnicki powstał być może już w 1038 r., podczas wyprawy Wielkiego Księcia Kijowskiego Jarosława przeciw Jaćwingom. Po raz pierwszy nazwa Mielnik (Mielnica) pojawia się w Latopisie Ipatijewskim w 1240 r., gdy Tatarzy zniszczyli gród mielnicki i po raz drugi w roku 1260 gdzie przed ikoną Spasa Izbawnika modlił się ruski książę halicko-włodzimierski Daniło. W 1440 r. od Bolesława IV Mazowieckiego Mielnik otrzymuje prawa miejskie chełmińskie. Okres świetności miejscowości przypada na czasy panowania Jagiellonów. W 1486 r. na zamku mielnickim przebywał Kazimierz Jagiellończyk, w 1501 r. oczekiwał tu na koronę polską Aleksander. Jako jedno z pierwszych miast podlaskich Mielnik w 1501 r. otrzymał prawa miejskie magdeburskie. Tu zostają podpisane dwa ważne dokumenty: unia mielnicka i przywilej mielnicki. W 1505 r. na koronę oczekuje tu Zygmunt zwany później Starym. W 1569 r. Mielnik wraz z województwem podlaskim zostaje wcielony do Korony Polskiej.

Kres świetności miasta przypada na połowę XVII w., gdy województwo podlaskie znalazło się w strefie walk i przemarszów wojsk. W 1656 r. Mielnik niszczą Szwedzi, potem przemarsze wojsk siedmiogrodzkich i moskiewskich, następnie zbuntowanych wojsk koronnych i litewskich, które w latach 1662 i 1663 nie otrzymały wynagrodzenia i grabiły mienie mieszczan mielnickich. Żniwo zebrały też zarazy panujące w latach 1653-1661.

Pod koniec XVIII w. następuje ożywienie gospodarcze dzięki odkrywkowej eksploatacji kredy. W 1934 r., na wniosek mieszkańców, Mielnik zostaje pozbawiony praw miejskich. W czasie II wojny światowej na Bugu ustanowiono granicę pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Radzieckim.