Tykocin nareszcie pomnikiem historii. To 4. takie miejsce w województwie

Fot: Ewelina Sadowska-Dubicka

Synagoga w Tykocinie jest drugą co do wielkości (po krakowskiej) i jedną z najstarszych w Polsce

To bardzo prestiżowy tytuł

Dokumenty w tej sprawie leżały na prezydenckim biurku już od 2019 r. Prezydent RP Andrzej Duda w końcu podpisał rozporządzenie, którym ustanawia historyczny zespół miasta Tykocin pomnikiem historii. Wraz z Tykocinem sygnował także dwa inne rozporządzenia ws. pomników historii: dla opactwa Kanoników Regularnych w Czerwińsku nad Wisłą oraz zespołu zamkowo-parkowego w Pszczynie.

Rozporządzenie już weszło w życie.

Pomnik Historii to zabytek o szczególnym znaczeniu dla kultury. Jego rangę podkreśla fakt, że jest on ustanawiany właśnie przez prezydenta RP na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 1994 r. do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 113 zabytkom.

W województwie podlaskim na tej liście były dotąd trzy: Kanał Augustowski (od 2007 r.), Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary (od 2012 r.) oraz zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha w Białymstoku (od 2018 r.).

Kształtowany przez wieloetniczną i wielowyznaniową społeczność

W prezydenckim rozporządzeniu uzasadniono, że szczególna ochrona jest konieczna "ze względu na wartości artystyczne, historyczne i naukowe oraz walory kulturowe, przestrzenne i krajobrazowe, staromiejskiej części Tykocina, ośrodka miejskiego o wielowiekowej historii i tradycji kształtowanej przez wieloetniczną i wielowyznaniową społeczność, odzwierciedlonej
w charakterze zabudowy i w podziale na dzielnice miejskie, z zachowaną tkanką zabytkową oraz czytelnym barokowym układem urbanistycznym."

Obszar pomnika historii "Tykocin – historyczny zespół miasta" nie będzie stanowiło całe miasteczko, a jego historyczna część, którą rozgraniczają: od północy - rzeka Narew, od południa – ulice Zagumienna, Choroszczańska, teren dawnego klasztoru bernardynów, ulice Kaczorowska i Holendry, od wschodu – cmentarz rzymskokatolicki, a od zachodu – cmentarz żydowski.

Miasteczko Gasztołda, Czarnieckiego, Branickiego

Tykocin zaczął rozwijać się dzięki położeniu na pograniczu Mazowsza i Wielkiego Księstwa Litewskiego już w XIV w. W 1425 r. prawa miejskie nadał mu książę mazowiecki Janusz I Starszy. W XVI w. stał się centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów, potem przeszedł na własność królewską. Zmieniło się to w 1661 r., kiedy za zasługi dla Rzeczypospolitej otrzymał te dobra hetman Stefan Czarniecki. Czarniecki odbudował zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec. Potem miastem władali nim Braniccy, którzy nadali mu obecny kształt m.in. budując oryginalny barkowy kościół.

Istotną część historii Tykocina tworzyli Żydzi. Pierwszych osadników żydowskich osiedlił na tych ziemiach Olbracht Gasztołd - w 1522 r. sprowadził z Grodna 10 rodzin. Przed II wojną światową Tykocin był jednym z największych przedwojennych ośrodków kultury żydowskiej w Polsce. Tamtejsza synagoga jest drugą co do wielkości (po krakowskiej) i jedną z najstarszych w Polsce.

W Tykocinie znajduje się ponad 100 zabytków. Miasteczko to najstarszy zespół urbanistyczny historycznego Podlasia z zachowanym układem charakterystycznym dla miasteczka żydowskiego.