Aktualności

Zrabowane dzieła sztuki z Białegostoku. Są szanse na odzyskanie skarbów?

2025.10.08 08:00

Radny Henryk Dębowski wnioskował o restytucję dzieł sztuki i kosztowności zrabowanych z Białegostoku podczas II wojny światowej. Prezydent Tadeusz Truskolaski wyjaśnił, że miasto nie dysponuje wykazem strat, a badania prowadzi Muzeum Podlaskie i ministerialny Wydział Restytucji Dóbr Kultury.

Rabunek kultury podczas okupacji

Radny miasta Henryk Dębowski złożył interpelację w sprawie restytucji dzieł sztuki i kosztowności, które miały zostać zostały zrabowane z Białegostoku w czasie II wojny światowej. W swoim piśmie radny przypomina, że: "W okresie okupacji niemieckiej Białystok, podobnie jak wiele innych miast w Polsce, padł ofiarą systematycznego rabunku dzieł sztuki, zabytków, archiwaliów oraz kosztowności, zarówno ze zbiorów publicznych, jak i prywatnych".

Jak wskazuje Dębowski, Niemcy prowadzili zorganizowaną akcję konfiskaty dóbr kultury, część z tych działań została udokumentowana w specjalnych katalogach, obejmujących najcenniejsze obiekty przejęte lub "zabezpieczone" przez okupanta.

Przez wiele lat sprawy restytucji zrabowanych dóbr kultury były koordynowane przez Departament Restytucji Dóbr Kultury przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Po jego likwidacji, rola samorządów w zachowaniu pamięci i ewentualnym odzyskiwaniu dziedzictwa lokalnego nabiera szczególnego znaczenia.

Odpowiedź prezydenta miasta

Na interpelację radnego odpowiedział prezydent Białegostoku, Tadeusz Truskolaski, który poinformował, że miasto Białystok nie dysponuje wykazem dzieł sztuki, kosztowności, muzealiów itp., które zostały zrabowane przez Niemców z instytucji lub prywatnych zbiorów na terenie miasta w czasie II wojny światowej.

Prezydent wyjaśnił, że obecnie działające białostockie instytucje kultury, takie jak Muzeum Podlaskie (utworzone w 1949 r.) czy Archiwum Państwowe (1950 r.), powstały po wojnie, dlatego trudne jest prowadzenie działań związanych z szacowaniem strat czy odzyskiwaniem zbiorów.

"Zasoby prywatne przed I wojną światową, nawet jeśli takie istniały, nie były ujawniane i katalogowane, stąd nie można mówić o ich weryfikacji czy szacunkowej wartości lub też staraniach o ich odzyskanie przez prezydenta miasta" – czytamy w odpowiedzi Truskolaskiego.

Ministerstwo Kultury nadal wspiera restytucję

Prezydent przypomniał, że w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego nadal działa Wydział Restytucji Dóbr Kultury w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych. Jednym z jego zadań jest przekazywanie muzeom informacji z wykazem zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. Pozwala to muzeom weryfikować pochodzenie obiektów nabywanych w ramach działalności statutowej.

W latach 2024–2025 Muzeum Podlaskie realizowało projekt badawczy pt. "Straty wojenne regionu – historia obrazów z sowieckiego Muzeum Sztuk Pięknych w Białymstoku, odnalezionych na Wawelu". Efektem projektu jest wystawa „Milczące obrazy. Opowieść o dziełach wywiezionych z Białegostoku”, prezentowana w Muzeum do 29 grudnia 2025 r., której towarzyszy katalog. Projekt dotyczy planowanego Muzeum Sztuk Pięknych w Białymstoku, które miało powstać w czasie okupacji sowieckiej na podstawie zbiorów pozyskanych z rabunku.

Prezydent podkreślił, że muzeum jest właściwą instytucją do analizy i badania tego tematu „zarówno od strony historycznej, jak i merytorycznej”. Zadanie zostało zrealizowane w ramach dofinansowania z Funduszu Promocji Kultury, w ramach programu Badanie Polskich Strat Wojennych.