30. rocznica podpisania porozumień sierpniowych

Fot: Wojciech Zalewski

21 sierpnia w Białymstoku świętowano 30. rocznicę powstania Solidarności

więcej zdjęć

Nazwane w publicystyce porozumieniami sierpniowymi cztery dokumenty zostały podpisane w sierpniu i wrześniu 1980 r. przez rząd PRL i komitety strajkowe. Pierwsze z nich zawarto w Szczecinie 30 sierpnia 1980 r. Dzień później, słynnym wielkim długopisem podobne sygnował w Gdańsku Lech Wałęsa. Porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju zawarto 3 września, a w Hucie Katowice (Dąbrowa Górnicza) 11 września.

W pierwszym z 21 gdańskich postulatów stwierdzano, że działalność związków zawodowych jest fasadowa, dlatego konieczne jest powołanie autentycznych reprezentantów robotników. Na podstawie tych ustaleń dopuszczono do zarejestrowania NSZZ Solidarność. Ponadto żądano powrotu do pracy osób zwolnionych po wydarzeniach 1970 i 1976 r. Władze zobowiązały się do rozpoczęcia reformy gospodarczej, w świetle której przedsiębiorstwa miały uzyskać zwiększoną samodzielność a w ich zarządzaniu uczestniczyłby samorząd robotniczy. Kadrę kierowniczą wybieranoby wg kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej zaś przywileje MO, SB i aparatu partyjnego miały być zniesione. W porozumieniach żądano także sobót wolnych od pracy, czy skrócenia czasu oczekiwania na mieszkania. W dalszej kolejności rząd zobowiązał się m.in. do ograniczenia cenzury.

Podpisywane w sierpniu i wrześniu 1980 r. porozumienia były efektem roztaczających się przez całą Polskę strajków (30 sierpnia w 28 województwach strajkowało 700 zakładów i ponad 700 tys. osób) i były stawianym przez protestujących warunkiem ich zakończenia. Najważniejsze z wystąpień zaczęły Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża 14 sierpnia w Stoczni Gdańskiej (żądano wówczas przywrócenia do pracy suwnicowej Anny Walentynowicz, podwyżek płac i wybudowania pomnika ofiar Grudnia 1970).

21 postulatów strajkowych wypisano na drewnianych tablicach i 17 sierpnia 1980 r. wywieszono na bramie Stoczni Gdańskiej. W 2003 r. zostały one wpisane na listę Pamięci Świata UNESCO.

Porozumienia miały potwierdzać możliwość pokojowego porozumienia się obywateli z władzami PRL. W ich konsekwencji przez 15 miesięcy trwał okres względnej wolności w totalitarnym państwie i powstał 10-milionowy NSZZ Solidarność. Odprężenie zakończono wprowadzeniem stanu wojennego. Sierpień 1980 był jednak impulsem do przemian, które w ostateczności doprowadziły do Okrągłego Stołu oraz upadku dyktatur po wschodniej stronie żelaznej kurtyny.