Przedwojenne domy i powojenne sgraffita. 4 białostockie zabytki w ewidencji

Fot: WUOZ w Białymstoku

Pomiędzy willami a osiedlem urzędniczym

Wojewódzka ewidencja zabytków wzbogaciła się w ostatnich dniach o 4 obiekty z Białegostoku. Spośród nich najciekawszą historię ma ten przy ul. Świętojańskiej 17/1.

Dom został wybudowany przez znanego społecznika i urzędnika arch. inż. Antoniego Choroszuchę w 1935 r. na fali rządowej akcji rozbudowy miast, wspierającej rozwój drobnego budownictwa mieszkaniowego.

- W latach 30. XX wieku wzniesiono w Białymstoku wiele jednorodzinnych domów, zarówno drewnianych, jak i murowanych. Powszechny stał się model modernistycznej willi, której nowoczesny wygląd utożsamiano z postępem i rozwojem miasta - przypomina prof. Małgorzata Dajnowicz podlaska konserwator zabytków.

Dom przy Świętojańskiej, oprócz cech modernistycznych, które przeważają w jego architekturze, ma również elementy wskazujące na zapożyczenia tzw. stylu swojskiego. Świadczy o tym np. symetryczny układ fasady z zaakcentowaną osią środkową wyznaczoną płyciną. Umieszczony w niej otwór wejściowy ujęty jest pionowymi pasami ukośnie ułożonych cegieł. Podobny motyw został powtórzony w górnej partii płyciny.

Podczas wojny budynek został mocno zniszczony. Według informacji zawartych w Książce ewidencyjnej obiektu z 1952 r., został odbudowany w 1947 r. Mieściły się tu Rada Adwokacka i mieszkania lokatorów. Na drugim piętrze budynku mieszkał m.in. Antoni Choroszucha.

Budynek usytuowany jest zarówno w bezpośrednim sąsiedztwie willowej zabudowy ulicy Akademickiej, jak i osiedla urzędniczego przy ul. Świętojańskiej, które są bardzo jednorodnymi, istotnymi dla charakteru Białegostoku zespołami zabudowy okresu międzywojennego.

Przykład białostockiej szkoły muratorskiej

Drugi z domów włączony do ewidencji zbytków - znajdujący się przy ul. Bema 5 - powstał prawdopodobnie w 1. ćw. XX wieku. Nie został zniszczony podczas działań wojennych. Do dziś można podziwiać jego ceglaną elewację, tak charakterystyczną dla przedwojennego Białegostoku.

Mieszkała tam Julia i Grzegorz Rolederowie. Przedstawiciele tego rodu zapisali się w historii miasta ze względu na posiadany spory obszar gruntów, który z czasem zaczęto dzielić na mniejsze działki właśnie w tej części Białegostoku już od początków XIX wieku. Obecna nieruchomość przy ul. Bema 5 jest częścią dawnych rolederowskich gruntów, zatem można mówić o ciągłości własności mieszkaniowej przez kilkaset lat.

Chronić sgraffita

Zabudowę zachodniej pierzei Rynku Kościuszki w Białymstoku tworzy pięć kamienic, stylowo nawiązujących do polskiej architektury lat 20. XX wieku. Wzniesiono je w latach 1954-1955 wg projektu Stanisława Bukowskiego. Trzy środkowe kamienice posiadają wspólny numer Rynek Kościuszki 17. Są to budynki analogiczne, zbudowane z cegły, usytuowane względem siebie schodkowo. Fasady budynków otrzymały dekoracje mozaikowe i sgraffitowe z okazji organizowanych w Białymstoku w 1973 r. Centralnych Dożynek.

Budynek przy ulicy Lipowej 1 wznosi się w północno-zachodnim narożniku Rynku Kościuszki w Białymstoku i składa się z dwóch skrzydeł. Czas powstania kamienicy datuje się na lata 1956-1957. Fasady obu skrzydeł kamienicy mają dekoracje malarskie i sgraffitowe.

- Kamienica przy ul. Lipowej 1 oraz kamienice usytuowane przy Rynku Kościuszki zostały włączone do wojewódzkiej ewidencji zabytków ze względu na wartości artystyczne wynikające z bogatej, różnorodnej dekoracji elewacji i historyczne - związane z działalnością wybitnego architekta pracującego przy powojennej odbudowie miasta - Stanisława Bukowskiego - podkreśla Małgorzata Dajnowicz.